مدرسه علمیه زینبیه خرم آباد

 تقليد، پذيرفتن بدون دليل است و عقل انسان چيزى را بدون دليل نمی پذیرد؛ بنابراين، احكام شرعى خود را با توجه به عقل و منطق انجام می دهیم؟

عقل انسان هرگز چيزى را بدون دليل نمی پذیرد؛ امّا تقليدى كه در باب احكام دينى از آن بحث می شود، پذيرش بدون دليل نيست. براى مثال مجتهد به مسئله وجوب خمس فتوا می دهد و دليل او آيه 41 سوره «انفال» و رواياتى است كه در اين زمينه وجود دارد. مقلد نيز هرگز اين فتوا را بدون دليل نمی پذیرد؛ زيرا میداند خداوندِ حكيم، تكاليفى را براى انسان معيّن كرده است؛ يعنى، بعضى كارها را بر او واجب يا حرام كرده است، و احتمال میدهد كه يكى از آنها وجوب خمس باشد.

همين مقدار از علم او به احكام، او را مسئول می كند؛ از اين رو بايد آن احكام را بشناسد و ببيند آيا خمس واجب است يا نه و در صورت مثبت بودن، چه شرايطى دارد. شناخت اين احكام از قرآن، سنّت، عقل و اجماع، نيازمند مقدمات فراوان و آشنايى با علوم بسيارى است. پس او كه در اين علوم متخصص نيست، بايد از راه ديگرى اين احكام را بشناسد و آن، رجوع به كارشناسان اين علوم است. بر اين اساس با دليل، به فتواى مجتهد عمل مى‏كند؛ چنان كه اگر بيمارى به پزشك مراجعه و بر اساس دستور و نظر او عمل كند، هيچ فرد خردمندى وى را سرزنش نمی كند؛ بلكه كار وى را عين خردورزى می داند.

تقليد نه تنها با تعقّل ناسازگار نيست؛ بلكه اساساً کارعقل اين است كه: هر كه نمی داند از آنكه می داند تقليد كند و لازمه عقل اين است كه در اينجا خود را نفى كند، و عقل آگاه را جانشين خود كند. بيمار خردمند كسى است كه در برابر طبيب متخصص، خردمندى نكند؛ چون خردمندى كردن در اينجا بی خردى است و اقتضاى تعقّل تعبّد است و تقليد … هر جامعه‏ اى كه پيشرفته ‏تر و متمدن‏ تر است اصل تقليد و تخصص در آن استوارتر و مشخص‏ تر است».توضيح بيشتر مسئله در گرو توجه به دو نكته است:

1. اينكه گفته می ‏شود عقل و خرد، بدون دليل چيزى را نمی پذيرد، كاملًا درست است؛ اما بايد تحليل دقيقى از دليل و خردپذيرى داشت. دليل مورد قبول عقل در يك تقسيم‏ بندى، می تواند دوگونه باشد:

1- 1. دليل مستقيم؛ منظور از دليل بی ‏واسطه يا مستقيم، در اينجا آن است كه عقل با بررسى و كاوش‏هاى خود- بدون تكيه به نظر و رأى ديگرى- حقيقتى را در می يابد. مثل آنكه پزشك با معاينه دقيق بيمار، نوع بيمارى و راه درمان آن را تشخيص می دهد.

1- 2. دليل غير مستقيم؛ منظور از دليل غيرمستقيم، استناد به قول منبع موثق و قابل اعتماد از نظر عقل و عقلا است. همه انسان‏ها در امورى كه خود صاحب نظر نيستند، به نظر متخصصان مراجعه و پذيرش آن يا اعتماد بر آن را حداقل در امور عملى، امرى معقول دانسته و بر اساس آن عمل می كنند؛ بدون آنكه در پى استدلال مستقيم بر مطلب برآيند. بنابراين عقل در امور عملى، تكيه به نظر كارشناسان را امرى خردمندانه و درست می داند.

2. تقليد اقسام مختلفى دارد و در يك تقسيم‏ بندى كلى، می توان آن را به تقليد خردپذير و تقليد خردستيز تقسيم كرد.

2- 1. تقليد خردپذير، تقليد غيركارشناس از متخصص و كسى است كه همه صلاحيت‏هاى لازم و اعتمادپذير را دارا است. اين در واقع پيروى از علم و دانش و

بهره‏ جويى از آگاهى ديگرى است.

2- 2. تقليد خردستيز، پيروى از كسى است كه فاقد صلاحيت‏هاى علمى يا اخلاقى لازم در مسئله است. قرآن مجيد در موارد گوناگونى، از اين گونه تقليدها مانند پيروى كوركورانه از سنت‏هاى جاهلى، يا پيروى يهود از پيشوايان تحريف‏گر خود- در عين علم و آگاهى به روش نادرست آنان- نهى كرده است. اما از طرف ديگر به پيروى از خردمندان، فرزانگان و عالمان پارسا و درستكار دستور داده است.

منبع :نرم افزار پرسشها و پاسخهای دانشجویی